Echo Traumy: Głosy Przeszłości Kształtujące Prawdę

Kiedy światło dziennej prawdy przyćmiewa mrok traumatycznych wydarzeń, a zeznania pokrzywdzonych są jedynym źródłem informacji, jakże istotna staję się rola psychologów śledczych w procesie dochodzenia prawdy. Wnikliwe badania ostatnich lat rzucają światło na to, jak doświadczenia stresowe kształtują nasze postrzeganie świata. Szczególnie te, które zagroziły naszemu zdrowiu lub życiu, zostawiają trwały ślad w psychice. Warto zwrócić uwagę na to, jak trauma wpływa na funkcjonowanie człowieka.

Od cichego bólu do głośnego echo

Kontrowersje definicyjne pojęcia traumy dotyczą przed wszystkim pytania jakie wydarzenia możemy określać mianem traumatycznych a jakie nie. Obecnie przyjęto dwa sposoby ujęcia traumy: wąskie i szerokie, które uwzględniają istotę, następstwa i częstotliwość występowania. Trauma w ujęciu szerokim inaczej trauma przez małe t to trwające najczęściej kilkunastoletnie doświadczanie sytuacji stresowych. Jej mianem możemy określać wychowywanie się w środowisku patologicznym, przemocowym, cierpienie na przewlekle choroby somatyczne czy wieloletnie pozostawanie w toksycznej relacji z partnerem życiowym tzw. trauma relacyjna.

W odniesieniu wąskim inaczej trauma przez duże T, ujmowana jest zwykle jako jednorazowe doświadczenie ciężkiego stresora o charakterze niekontrolowanym, nagłym powodującym narażenie na utratę życia lub zdrowia. Może ona dotyczyć wielu osób jednocześnie. Trauma w ujęciu wąskim odnosi się także do sytuacji w której osoba jest świadkiem takiego wydarzenia (Folkman; Skinner i Zimmer-Gembeck). Wydarzenia wpisujące się w wąskie ujęcie traumy to m.in. kataklizm, gwałt, wypadek komunikacyjny.

Od traumy do diagnozy: rozpoznawanie ASD i PTSD w świetle DSM-V

ASD (acute stress disorder) jest ostrym zaburzeniem stresowym do rozpoznania którego konieczne jest przeżycie przez osobę silnego wydarzenia traumatycznego oraz utrzymywanie się objawów w okresie od 48 godzin od wydarzenia do miesiąca od wystąpienia traumy. Warto podkreślić, że wszelkie reakcje afektywne i somatyczne występujące u osoby po przeżyciu traumatycznym do 48 godzin traktowane są jako normalna reakcja na nienormalną sytuacje w jakiej uczestniczyła dana osoba i nie podlegają żadnej klasyfikacji.

W DSM-V wymienia się 14 objawów z których występować musi co najmniej 9, by móc rozpoznać ASD i należą do nich m.in:
• objawy intruzyjne (nawracające wspomnienia, sny)
• negatywny nastrój
• objawy dysocjacyjne (derealizacja, amnezja dysocjacyjna)
• objawy unikania (wspomnień, myśli, miejsc wiążących się z traumą)
• objawy pobudzenia (nadmierna czujność)

Z kolei, aby móc rozpoznać PTSD (post-traumatic stress disorder) objawy u osoby doświadczonej traumą muszą utrzymywać się przez ponad miesiąc.

Warto zauważyć, że objawy podzielone zostały na cztery kategorie:
• intruzyjne
• związane z unikaniem bodźców związanych z traumatycznym wydarzeniem
• dotyczące negatywnych zmian w treściach poznawczych i nastroju związanych ze zdarzeniem traumatycznym
• oraz zmian w zakresie pobudzenia i reaktywności

Szczególnie interesujące są wyniki badań które wskazują, że największe prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD u kobiet wiąże się z doświadczeniami urazowymi o charakterze przemocy seksualnej, z kolei u mężczyzn z sytuacjami zagrażającymi życiu, chorobami, wypadkami, byciem świadkiem tragicznej śmierci lub napadu (Lis-Turlejska).

Za kulisami świadomości: Wiarygodność zeznań w obliczu traumy

PTSD to zaburzenie, które może dotknąć każdego. W obliczu traumatycznych wydarzeń, takich jak wypadki czy przestępstwa, każdy z nas może doświadczyć głębokiego stresu. W takich momentach, organy ścigania muszą dokładnie analizować zeznania ofiar i świadków, biorąc pod uwagę możliwość wystąpienia zaburzenia. Czy zatem zeznania osoby z PTSD mogą być wiarygodne? Kształtowania się zeznań osób cierpiących na zespół stresu pourazowego od spostrzegania przez zapamiętywanie po odtwarzanie, jeśli nie są zakłócone nieprawidłowościami biologicznymi, są na tyle prawidłowe by móc uznać je za wiarygodne. Dlatego też, z odpowiednim podejściem i wsparciem specjalistów, zeznania te mogą stanowić cenny materiał dowodowy w procesie sądowym.

Między traumą a prawdą

Przesłuchanie osoby z zaburzeniem stresu pourazowego należy do szczególnych form przesłuchania, ponieważ należy ustalić czy obecny stan zdrowia świadka pozwala na jego przesłuchanie oraz wziąć pod uwagę specyfikę zaburzenia i okoliczności które spowodowały jego wystąpienie. Rzeczą obligatoryjna przypadku jego stwierdzenia powinno być przesłuchanie świadka przy obecności biegłego psychologa zgodnie z art. 192 § 2 k.p.k. PTSD jest zaburzeniem które charakteryzuje się trudnościami w postrzeganiu dlatego odtwarzanie zdarzenia traumatycznego może wywoływać wątpliwości co do wiarygodności zeznań świadka. I tu rola psychologa jest istotna. Należy zadbać o to, aby pierwsze przesłuchanie było przeprowadzone jak najrzetelniej, również po to by uniknąć „dopytywania” które często powoduje ponowne przeżywanie traumy i pojawienie się u świadka tzw. flashbacks. Nie można dopuścić do sytuacji w której ofiara przestępstwa mogłaby poczuć się nią po raz kolejny (wtórna wiktymizacja) na skutek nieadekwatnych zabiegów procesowych.

Empatia i ekspertyza: klucz do przesłuchiwania świadków

Zrozumienie głębokich mechanizmów zaburzenia stresu pourazowego jest kluczowe dla stworzenia bezpiecznego środowiska, w którym świadek może podzielić się swoim doświadczeniem. Specjaliści muszą wykazać się nie tylko wiedzą, ale również umiejętnością budowania relacji opartej na zaufaniu i szacunku. Dzięki temu proces przesłuchiwania może przebiegać w sposób, który nie tylko chroni dobrostan psychiczny świadka, ale również przyczynia się do uzyskania pełniejszego i bardziej wiarygodnego obrazu zdarzeń. Jest to szczególnie ważne w kontekście postępowań sądowych, gdzie jakość zeznań może mieć bezpośredni wpływ na ostateczny wynik sprawy.